Selfie yani özçekim, Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre ‘Kamerası olan cep telefonu veya tablet kullanarak kişinin kendi kendini veya kendisiyle birlikte bir grubu çektiği fotoğraf’¹ olarak tanımlanıyor.

Özçekimi belki çok seviyor belki nadiren çekiyor ya da çektiriyorsunuz ama fark etmez, hepimiz bu konuda belli bir tecrübeye sahibiz. Peki artık hayatımızın içinde olan özçekim hakkında hiç durup bir kaç saniyeliğine de olsa düşündünüz mü? Mesela “neden özçekimi seviyorum” ya da “bana ne katıyor, onsuz olmaz mıydı” diye? Eğer bugüne kadar bunu hiç sorgulamadıysanız size neden selfie çektiğimizin açıklamasını bilimsel bir makaleye dayandırarak yapacağım. Dahası bu yazıda “özçekim bir bağımlılık olabilir mi?” sorusunun da cevabını bulmaya çalışacağım. Bu blog yazımın sosyal medyada duyurusunu da, yazıya yakışır bir şekilde, kendi özçekimim eşliğinde paylaşacağım.

Özçekim arkasındaki motivasyonlarımız

Medyada aslı olmayan haberler okuduğumuz gerçeğine hepimiz aşınayızdır diye tahmin ediyorum. Eğer bilgiyi aldığımız kaynağa dikkat etmezsek ya da karşılaştığımız her bilgiyi sorgulama alışkanlığımız yoksa, gerçek olmayan bilgilere inanma ihtimalimiz yüksek olur. Tıpkı 2014 yılında Adobo Chronicles web sitesinde yayınlanan ‘Saplantılı bir şekilde selfie çekme anlamına gelen Selfitis, Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından ruhsal bir bozukluk olarak sınıflandırıldı’ haberini doğru kabul edenler gibi. Aynı yazıda bu rahatsızlığın sınırda, akut ve kronik olmak üzere üç seviyeye sahip olduğu iddiası da yer alıyordu².

Haberin aslı yoktu, doğru bir bilgi değildi ama bir kere yayılmıştı bu bilgi. Amerikan Psikiyatri Birliği kendi web sitesinde selfitis ile ilgi olarak ‘Selfitis tanınan bir ruhsal bozukluk değildir’ bilgisini barındırıyor.

Adobo Chronicles web sitesindeki aldatmacalı yazıda selfitis için bahsedilen seviyelerin detayları şu şekildeydi:

Sınırda: kendi fotoğrafını günde üç kere çekenler ama bunu sosyal medyada paylaşmayanlar,

Akut: kendi fotoğrafını günde üç kere çekenler ve her birini sosyal medyada paylaşanlar,

Kronik: kontrol edilemez bir şekilde gün boyunca kendi fotoğrafını çekme arzusunda olanlar ve günde en az altı kez bunu sosyal medyada paylaşanlar.

Medyada yer alan bu asılsız iddia akademinin gözünden kaçmadı. Bilim insanları Griffiths ve Balakrishnan, selfitis terimini bilimsel açıdan araştırıp, selfitis’in iddia edilen üç seviyedeki varlığının tespiti için veri topladılar ve ‘Selfitis Davranış Ölçeği’ni geliştirdiler³. Araştırmaya göre, selfitis davranış ölçeğinde insanların selfie çekme nedenleri altı ayrı nedene bağlıyor ^{3, 4}:

1. Çevreyi pekiştirme: içinde bulunulan çevreye ait hatıra toplama ve ortamdan keyif alma,
2. Sosyal rekabet: sosyal medyada selfie paylaşarak daha çok beğeni ve yorum alma böylece sosyal statünün güçlendirilmesi,
3. İlgi çekme: arkadaşlardan takdir görme ve kendini popüler hissetme,
4. Ruh halini değiştirme: stresi azaltma, kendini mutlu hissetme,
5. Kendine güven: kişinin kendisi hakkında olumlu hissetmesi, özgüveninin artması,
6. Öznel uyum sağlama: arkadaş çevresi tarafından kabul görme.

Selfitis Davranış Ölçeği, Hintli üniversite öğrencileri ile yapılan araştırmadan elde edilmişti. Bu sefer aynı ölçeği İtalyanlar üzerinde araştıran bir grup bilim insanı, selfitisi tanımlayan aynı sayıdaki maddeleri farklı başlıklar altında topladılar⁵. Bu araştırmaya göre, selfitis çekme nedenleri şu beş ayrı başlık altında toplanıyor: sosyal ve duygusal öznel huzur, kendine güven, öz sunum (kendini dilediği şekilde gösterme), onay görme ihtiyacı ve anı biriktirme.

Selfie çeken biri iseniz bu kategorilerden en az birinin sizin için geçerli olduğunu yazıyı okurken fark etmiş olabilirsiniz.

Selfitis bir tür hastalık mı?

Selfie çekmenin arkasında yatan nedenlerden ayrı olarak dikkati çeken bir konu daha var. Yazının başında belirtmiştim; Amerikan Psikiyatri Birliği selfitis’i ruhsal bozukluk olarak tanımlamıyor. Bu konuda da öne çıkan bir akademik çalışmaya yer vermek istiyorum. Avustralya ve Yeni Zelanda Psikiyatri Dergisinde yayınlanan bir bilimsel makalede⁶, medikal terminolojinin çağımızda yanlış kullanılmasına değiniliyor. Davranışsal bağımlılık; tekrarlayan, inatçı davranış biçiminin kişiyi önemli bir zarara ya da sıkıntıya sokması, davranışın kişi tarafından azaltılamaması ve bu zarar ya da sıkıntının işlevsel olarak doğasında zarar vermeyi barındırması olarak tanımlanıyor. Bu tanımlama selfitisi bir bağımlılık yapmaktan uzakta tutuyor. Zaten ‘selfie bağımlılığı’ yerine literatürde bu durum ‘selfitis’ olarak geçiyor. Selfitis terimi tıpta enflamasyon temelli rahatsızlıkların verildiği isimleri çağrıştırıyor, kontakt dermatitis gibi.

Yukarıda referans verdiğim çalışmada⁶ bilim insanları, ‘problemli davranışlar medikal benzetmede artık bağımlılıktan ziyade enflamasyona mı kayıyor?’ diye soruyor. Bağımlılıktan ziyade enflamasyon temelli benzetmelerin toplumda daha çok kabul gördüğünü belirtiyorlar. Son olarak, medikal terminoloji kullanmanın normalden sapmayı teyit ettiği için çekici olduğu ve sorgulanan davranışı anormal olarak meşrulaştırdığını da dile getiriyorlar. Bu çerçevede, medikal terminoloji tercih etmenin sadece davranışı etiketlediği ve herhangi bir açıklayıcı gücünün olmadığının altını çiziyorlar. Dolayısıyla normal davranış biçiminden sapan her durumu mutlaka bir hastalıkla ilişkilendirmek pek de doğru bir yol olarak gözükmüyor. Bu alanda daha fazla araştırma yapılması konunun ilerde netlik kazanmasına muhakkak yardımcı olacaktır.

Referanslar:

¹ https://sozluk.gov.tr

² Vincent, J. (2014). American Psychiatric Association makes it official: ‘Selfie’ a mental disorder. Adobo Chronicles, March 31. Retrieved September 6, 2017, from: https://adobochronicles.com/2014/03/31/american-psychiatric-association-makes-it-official-selfie-a-mental-disorder/.

³ Balakrishnan, J. and Griffiths, M.D. (2017), “An exploratory study of “Selfitis” and the development of the selfitis behavior scale”, International Journal of Mental Health and Addiction, Vol.16, pp. 722-736.

⁴ Begum, F. (2019), “Selfitis: a newer behavioral addiction – a review “, International Journal of Trend in Scientific Research and Development, Vol.3.

⁵ Monacis et al., (2020), “Selfitis behavior: assessing the Italian version of the selfitis behavior scale and its mediating role in the relationship of dark traits with social media addiction“, International Journal of Environmental Research and Public Health, Vol.17.

⁶ Starcevic et al., (2018), “Selfitis, selfie addiction, Twitteritis: irresistible appeal of medical terminology for problematic behaviors in the digital age“, Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, Vol.52.